Τα απόβλητα της οικοδομής (μπάζα): προβλήματα και λύσεις

του Ηλία Β. Μεσσίνα, αρχιτέκτονα*, πρώην μέλος του Δ.Σ. Σ.ΟΛ.ΑΡ.

*Αρχιτέκτονας, Δρ. Χωροταξίας, Σύμβουλος Περιβάλλοντος, Πρόεδρος της αστικής μη κερδοσκοπικής περιβαλλοντικής εταιρείας ECOWEEK

Η μετα-COP15 εποχή σίγουρα δεν είναι η ίδια με αυτή πριν. Είναι πλέον σαφές σε όλους ότι το περιβάλλον είναι ένα θέμα που θα μας απασχολήσει έντονα τα επόμενα χρόνια. Επίσης, είναι ένα θέμα που μας αφορά όλους. Οι ηγέτες 190 και πλέον κρατών συγκεντρώθηκαν τον περασμένο Δεκέμβριο στην Κοπεγχάγη, στη Σύνοδο του ΟΗΕ για τις Κλιματικές Αλλαγές , για να διαπραγματευτούν και να αποφασίσουν το ποσοστό που θα επιτραπεί στον Πολιτισμό μας, να εκπέμπει διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, το οποίο επιδεινώνει το (κατά τα άλλα) φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου, με αποτέλεσμα να απειλείται ο πλανήτης με αυξήσεις θερμοκρασιών έως και 2 βαθμών Κελσίου – με ανεπανόρθωτα καταστρεπικές συνέπειες για την οικολογική ισορροπία – και επομένως επιβίωσή των οικοσυστημάτων του πλανήτη – και τη δική μας.

Στην Ελλάδα, μέχρι πρόσφατα, το θέμα του περιβάλλοντος και των κλιματικών αλλαγών παρέμεινε στο περιθώριο. Ακόμη και την εβδομάδα της Συνόδου του ΟΗΕ, οι παράλληλες εκδηλώσεις ήταν ελάχιστες – με λαμπρή, ίσως, εξαίρεση το 5^ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ολιστικής Αρχιτεκτονικής και Οικολογικής Δόμησης που πραγματοποίησε ο Σύλλογος Ολιστικής Αρχιτεκτονικής και Οικολογικής Δόμησης (Σ.ΟΛ.ΑΡ.) στας Σέρρας. Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στις 12-13 Δεκεμβρίου παρουσία του Υφυπουργού Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας Μάρκου Μπόλαρη, του βουλευτή της ΝΔ Θεόφιλου Λεονταρίδη, του Νομάρχη Σερρών Στέφανου Φωτιάδη, του Δημάρχου Σερρών Ιωάννη Βλάχου και άλλων επισήμων, ενώ μεταξύ των ομιλητών του συνεδρίου ήταν ο καθηγητής του ΕΜΠ Δημήτρης Ρόκος, ο μηχανικός Δρ. Χωροταξίας Κώστας Τσίπηρας και ο υπογράφον (αρχιτέκτονας Δρ. Χωροταξίας Ηλίας Μεσσίνας). Το συνέδριο, ξεπέρασε κάθε προσδοκία ως προς τον αριθμό συμμετοχής των συνέδρων, καθώς συμμετείχαν πάνω από 400 και πλέον αρχιτέκτονες, μηχανικοί και φοιτητές από όλη την Ελλάδα, καθώς και το ευρύ κοινό.

Ένα από τα θέματα που παρουσιάστηκαν στο συνέδριο ήταν και η ανακύκλωση των αποβλήτων της οικοδομής. Το θέμα δεν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στας Σέρρας. Το 2007, είχε προηγηθεί παρουσίαση στο πανελλήνιο συνέδριο του Σ.ΟΛ.ΑΡ. στο Ηράκλειο της Κρήτης, όπου με πρωτοβουλία του υπογράφοντα, υπογράφηκε στη Δημαρχεία των Μοιρών Ηρακλείου η Διακήρυξη του Ηρακλείου για την άμεση υπογραφή και εφαρμογή του ΠΔ για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων της οικοδομής ώστε να σταματήσει η υποβάθμιση του περιβάλλοντος και η απειλή της υγείας των πολιτών.

Η οικοδομική δραστηριότητα είναι μία από τις βασικότερες ανάγκες αλλά και εκφράσεις του ανθρώπινου πολιτισμού. Παλαιότερα η ανακύκλωση δεν αποτελούσε πρόβλημα: η μαζική κατεδάφιση κτιρίων στις πόλεις μετά από πολιορκίες ή σεισμούς παραδείγματος χάριν, συχνά προσέθεταν άλλο ένα υπόστρωμα στην αρχαιολογία της πόλης και απλά τα νέα σπίτια χτίζονταν πάνω στα ερείπια των παλιών. Άλλωτε τα υλικά ήταν τόσο φυσικά (όπως από λάσπη, άχυρο, πέτρα, πυλό) που κατά την καταδάφισή τους απλά επέστρεφαν στη φύση. Άλλωτε πάλι τα υλικά περνούσαν από τον ένα πολιτισμό στον άλλο, με τρόπο που δεν άφηναν απόβλητα: ο ένας πολιστιμός έπαιρνε τα υλικά του προηγούμενου – κολώνες, λαξευμένες πέτρες, κα. - για να χτίσει τα μνημεία και τα σπίτια του. Έτσι με την πάρδοδο των χρόνων, και παρόλη την εκτεταμένη οικοδομική δραστηριότητα των εκάστοτε πολιτισμών, τα απόβλητα της οικοδομής ήταν ελάχιστα.

Στις μέρες μας όμως η πρακτική της οικοδομής έχει αλλάξει, όπως έχει αλλάξει και το είδος των υλικών που χρησιμοποιούμε, με αποτέλεσμα να δημιουργείται πρόβλημα όχι μόνο στην εξώρυξη πρώτων υλών, όχι μόνο στην παρασκευή των προϊόντων της οικοδομής με τη χρήση μεγάλων ποσοτήτων ενέργειας και εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, όχι μόνο οι εκλύσεις ρύπων στο εσωτερικό του κτιρίου κατά τη λειτουργία του – «σύνδρομο του άρρωστου κτιρίου» - αλλά και η δημιουργία αποβλήτων (μπάζων) που καταλήγουν στο περιβάλλον όταν το κτίριο κατεδαφιστεί. Το μεγαλύτερο μέρος των αποβλήτων της οικοδομής καταλήγουν σε ανεξέλεγκτες χωματερές μέσα στα δάση, δίπλα στους δρόμους ή πετάγονται στη θάλασσα. Η καταστροφή που προκαλείται στο φυσικό περιβάλλον και τα ευαίσθητα οικοσυστήματα της φύσης είναι τεράστια.

Ήδη εδώ και πάνω από μία δεκαετία, στην προηγμένη Δύση, η οικοδομική πρακτική έχει αλλάξει. Λαμβάνεται πλέον υπόψιν η Ανάλυση του Κύκλου Ζωής του κτιρίου για τα υλικά του, τον εξοπλισμό του, τη λειτουργία του και την κατεδάφισή του. Με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζουν και την οικοδομή οι διεθνής πιστοποιήσεις (όπως το LEED ή το BREEAM) λαμβάνοντας υπόψιν, όχι μόνο τη μείωση κατανάλωσης ενέγειας – όπως προβλέπει η Κοινοτική Οδηγία 2002/91 και ο νέος N3661/2008 για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων - αλλά και τη μείωση των γενικότερων περιβαλλοντικών επιπτώσεων που έχει το κτίριο, τόσο στην κατασκευή του, την επιλογή των υλικών του, τη λειτουργία του και τέλος κατά την κατεδάφιση ή επανάχρησή του.

Η «Ανάλυση Κύκλου Ζωής» (LifeCycleAnalysis), γνωστή κατά ISO με τον αριθμό 14040, είναι, πολύ συνοπτικά, η ανάλυση και εξέταση ενός προϊόντος ή μίας δραστηριότητας, από τη βάση της παραγωγής του μέχρι το τέλος της διάθεσής του. Στην οικοδομή περιλαμβάνει επτά (7) στάδια: (1) Απόκτηση των πρώτων υλών, (2) Κατασκευή των υλικών και προϊόντων, (3) Συσκευασία και τυποποίηση, (4) Μεταφορά και διανομή, (5) Χρήση, επαναχρησιμοποίηση και συντήρηση, (6) Ανακύκλωση και ανάκτηση αποβλήτων και (7) Τελική διάθεση και απόρριψη (ΧΥΤΑ, καύση, κ.α.).

Στην Ελλάδα μέχρι τώρα η εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων της οικοδομής έχει καθυστερήσει αδικαιολόγητα. Το επίμαχο ΠΔ για τα μπάζα, που υπάγεται στον Ν 2939/01 για την εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών και άλλων προϊόντων, συζητείται από το 2003. Τον Ιούλιο 2004 ήταν έτοιμο για υπογραφή από τον Υπουργό ΠΕΧΩΔΕ. Τελικά υπογράφηκε τον Μάιο 2007 με μεγάλη δημοσιότητα στον τύπο και τα ΜΜΕ, όμως στην ουσία ποτέ δεν τέθηκε σε ισχύ. Το ΥΠΕΧΩΔΕ ολοκλήρωσε την αξιολόγηση συνολικά δέκα Συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης των αδρανών, στην Αττική, την Κεντρική Μακεδονία, τη Θεσσαλία, την Κέρκυρα και τη Ν. Πελοπόννησο. Όμως η ανακύκλωση των μπάζων ακόμη δεν έχει ξεκινήσει, όπως διαπίστωσα και ο ίδιος όταν επικοινώνησα με τα Συστήματα που είχε αξιολογήσει και εγκρίνει το ΥΠΕΧΩΔΕ στην Αττική. Τα Συστήματα όχι μόνο δεν ήταν ενήμεροι, αλλά όταν προσφέρθηκαν να έρθουν να πάρουν τα μπάζα, με διαβεβαίωσαν, προς μεγάλη μου απογοήτευση, ότι θα κατέληγαν στον ΧΥΤΑ των Α. Λιοσίων και όχι σε κάποια οργανωμένη μονάδα ανακύκλωσης και επανάχρησης.

ΤΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣ

Τα απόβλητα της οικοδομής – κοινώς γνωστά και ως «μπάζα» προέρχονται από τεχνικά έργα κατασκευής και ανακαίνισης. υλικά κατεδαφισθέντος κτιρίου ή τεχνικού έργου και από τεχνικά έργα κατεδάφισης. Είναι μη βιο-αποδομήσιμα αδρανή υλικά τα οποία είναι ανακυκλώσιμα και περιέχουν αδρανή κοκκώδη υλικά (σκυρόδεμα, τούβλα, άσφαλτος, γυαλί, κλπ.), απορρίματα ξυλείας, χάλυβα, σίδηρο και μη σιδηρούχα μέταλλα και χαρτί, αλουμίνιο, πλαστικά, κλπ. Συγκεκριμένα ποσοτικά στοιχεία δεν υπάρχουν καθώς υπάρχει ασυμφωνία στα στοιχεία που δημοσιεύει το ΥΠΕΧΩΔΕ και αυτά που δημοσιεύει η ΕΕ. Ενδεικτικά, στην Αττική παράγονται ετησίως 2,5 εκατ. τόνοι απόβλητα οικοδομής, στην Ελλάδα παράγονται ετησίως 4,5-6 εκατ. τόνοι, ενώ στην Ευρώπη παράγονται ετησίως 180-300 εκ. τόνοι. Τα υλικά αυτά αποτελούνται από σκυρόδεμα (οπλισμένο ή άοπλο) κατά 60-70%, τούβλα κατά 30-35% και ανακυκλώσιμα κατά 5-10%. Στην Ελλάδα σήμερα ανακυκλώνεται λιγότερο από το 5%, όταν στην Ευρώπη κατά μέσο όρο ανακυκλώνεται το 30%. Στην Ευρώπη υπάρχουν χώρες που έχουν εκπληκτικές επιδώσεις στην ανακύκλωση των αποβλήτων της οικοδομής. Παραδείγματος χάριν, η Ολλανδία ανακυκλώνει το 90%, το Βέλγιο το 87% και η Δανία το 81%.

Ένας από τους λόγους που δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία στη χώρα μας για την ποσότητα αποβλήτων της οικοδομής είναι το γεγονός ότι τα περισσότερα απόβλητα πετιούνται ανεξέλεγκτα στη φύση προκαλώντας τεράστιες καταστροφές και υποβαθμίζοντας το φυσικό περιβάλλον και διαταράσοντας ευαίσθητα οικοσυστήματα. Νησιά, όπως η Αίγινα, όπου η οικονομία τους βασίζεται κατά μεγάλο μέρος στον τουρισμό – και μάλιστα στον χειμερινό τουρισμό – υποβαθμίζοντας τα δάση όπου οι τουρίστες διαλέγουν για πεζοπορία – έχει μεγάλες συνέπειες και στην γενικότερη εικόνα του νησιού και τελικά και στην οικονομία του.

ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

Τα απόβλητα της οικοδομής δεν είναι το μόνο θέμα για το οποίο δεν εφαρμόζεται όπως θα έπρεπε στον κλάδο της οικοδομής. Το Πρότυπο ΕΛΟΤ HD 384 που αφορά στις ηλεκτρικές εγκαταστάσεις και που ορίζει υποχρεωτική τη γείωση του οπλισμού στις οικοδομές από το 2004, ακόμη σήμερα σχεδόν δεν εφαρμόζεται από τους περισσότερους ηλεκτρολόγους. Η εφαρμογή του κανονισμού για τη θερμομόνωση των κτιρίων 362Δ/1979 που απαιτείται με την άδεια οικοδομής, επίσης εφαρμόζεται ελειπώς στο εργοτάξιο, συχνά λόγω ελειπούς πληροφόρησης από πλευράς μηχανικών ή λόγω άγνοιας των ιδιοκτητών. Τέλος, η Κοινοτική Οδηγία 2002/91 (N3661/2008) για την ενεργειακή απόδοση και πιστοποίηση των κτιρίων που έπρεπε να εφαρμόζεται (με καθυστέρηση) από τις 4 Ιανουαρίου 2009 μόνο φέτος τίθεται – επιτέλους - σε εφαρμογή.

Όσον αφορά στα απόβλητα της οικοδομής, η υπάρχουσα νομοθεσία περιλαμβάνει:

Το νομοθετικό πλαίσιο Ν2939/01 για τις διαδικασίες διαχείρισης των βιομηχανικών αποβλήτων και άλλων υλικών πουεναρμονίζει την εθνική νομοθεσία με την Κοινοτική Οδηγία 94/62 και σε αυτόν υπάγονται όλα τα Συστήματα ανακύκλωσης συσκευασιών, μπαταριών, ελαστικών, ορυκτελαίων, κλπ, στα οποία εντάσσονται τα τελευταία χρόνια όλοι οι Δήμοι της χώρας. Βασική αρχή του νόμου είναι «ο ρυπαίνων πληρώνει». Στο πλαίσιο του νόμου αυτού δημουργήθηκε και το ΠΔ για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων της οικοδομής. Το ΠΔ 70Α/1988 και ΥΑ 8243/1113/91 για τον Καθορισμό μέτρων και μεθόδων για την πρόληψη και μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος από εκπομπές αμιάντου που εναρμονίζουν την εθνική νομοθεσία με τις Κοινοτικές Οδηγίες 76/769 και 87/217 που απαγορεύουν τη χρήση και εμπορία προϊόντων αμίαντου από τις 31/12/2004 και καθιερώνουν τρόπους καθαίρεσης και απομάκρυνσης. Βέβαια, παρόλο που το ΠΔ είναι σαφές, ακόμη βλέπουμε γύρω μας στέγες αμιαντοτσιμέντου να καθαιρούνται και να πετάγονται ακόμη και στα αστικά απορρίμματα, δίπλα σε κάδους ή μέσα σε κάδους σκουπιδιών ή συσκευασιών προς ανακύκλωση. Στην Αμερική, τις προάλλες, κατασκευαστική εταιρεία πλήρωσε πρόστιμο 30.000 δολλάρια επειδή έκανε καθαίρεση αμιάντου χωρίς τις απαραίτητες προφυλλάξεις. Το ΦΕΚ 783/23.6.2000 & ΦΕΚ 1204/17.9.2002 για τη Διαδικασία αποκατάστασης περιβάλλοντος ανενεργών λατομείων νομού Αττικής που σχετίζεται άμεσα με την χρήση των αδρανών αποβλήτων της οικοδομής, καθώς μπορούν να χρησιμεύσουν για την αποκατάσταση παλιών λατομείων. Δυστυχώς, στην πράξη έχει εφαρμοστεί ελάχιστα, καθώς ένας από τους λόγους – τον οποίο αντιμετωπίζουμε και στην Αίγινα – είναι η αντίδραση των περιοίκων, από άγνοια ή δίκαια από παλαιότερη εμπειρία, οι οποίοι φοβούνται μήπως μετατραπεί το λατομείο δίπλα στο σπίτι τους σε ανεπίσημη χωματερή αστικών ή άλλων απορριμμάτων.

Το νέο ΠΔ για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων της οικοδομής με τίτλο Μέτρα και όροι για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων από εκσκαφές, κατασκευές και κατεδαφίσεις σύντομα θα τεθεί και αυτό σε ισχύ. Το ΠΔ προβλέπει στη μείωση της δημιουργίας αποβλήτων στην οικοδομή, τη μείωση της ανεξέλεγκτης απόρριψης αποβλήτων, την επαναχρησιμοποίηση υλικών και ανακύκλωση και την καλύτερη περιβαλλοντική επίδοση στις οικοδομές. Για να εφαρμοστεί δε, θα καταθέτει ο ιδιοκτήτης δήλωση και καταβολή εγγύησης για τη νόμιμη απόθεση των αποβλήτων μαζί με την άδεια οικοδομής. Σύμφωνα με το ΠΔ πριν από την έναρξη των εργασιών που αφορούν εκσκαφές, κατασκευές και κατεδαφίσεις, ο ιδιοκτήτηςθα υποβάλλει στοιχεία σχετικά με τη διαχείριση των αποβλήτων (ΣΔΑ)που θα παραχθούν από τη δραστηριότητά του, παρέχοντας πληροφορίες για το όνομα και η Δ/νση του ιδιοκτήτη, τον τόπο και τη δραστηριότητα προέλευσης των αποβλήτων, τη συνολική ποσότητα κατ΄όγκο (κ.ο.) ή κατά βάρος (κ.β.) των αποβλήτων που εκτιμάται ότι θα παραχθεί από την υλοποίηση του έργου, τις ποσότητες κ.ο ή κ.β. ανά κατηγορία αποβλήτων, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Αποβλήτων, που αναμένεται να παραχθούν, εκτίμηση της ποσότητας των υλικών που μπορούν να αξιοποιηθούν, εκτίμηση της ποσότητας των καταλοίπων για υγειονομική ταφή και θα καταβάλει επικυρωμένο αντίγραφο της σύμβασης του ιδιοκτήτη με εγκεκριμένο σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων που θα παραχθούν από το έργο, σύμφωνα με τις διατάξεις του ΠΔ.

Το ΣΔΑ θα υποβάλλεται στις αρμόδιες πολεοδομικές υπηρεσίες από τον ιδιοκτήτη, μαζί με τα άλλα δικαιολογητικά που απαιτούνταιγια τη χορήγηση ή αναθεώρηση των σχετικών αδειών για ανέγερση κτιρίων, κατεδαφίσεις, επισκευές, κλπ.

Για να εξασφαλίζεται η εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από το Ν.2939/01 και το ΠΔ., ο ιδιοκτήτης θα υποχρεούται με την έναρξη των εργασιών να προσκομίζει στις αρμόδιες πολεοδομικές υπηρεσίες μαζί με επικυρωμένο αντίγραφο των Στοιχείων Διαχείρισης Αποβλήτων (ΣΔΑ) εγγυητική επιστολή ποσού 0,2 % επί του συνολικού προϋπολογισμού του έργου.

Ο ιδιοκτήτης εντός 30 ημερών από την αποπεράτωση των εργασιών, θα οφείλει να προσκομίσει στην πολεοδομία Βεβαίωση από το εγκεκριμένο σύστημα, ότι εκπλήρωσε τις συμβατικές του υποχρεώσεις. Στη Βεβαίωση θα αναφέρονται επίσηςτα ακριβή στοιχεία σχετικά με τις κατηγορίες, τις ποσότητες, την αξιοποίηση των αποβλήτων, τη διάθεση των καταλοίπων και οποιαδήποτε άλλη πληροφορία σχετικά με τη διαχείριση τους. Η εγγυητική επιστολή θα επιστρέφεται στον ιδιοκτήτη εντός 10 ημερών από την κατάθεση της Βεβαίωσης.

Λόγω της καθυστέρησης της εφαρμογής του ΠΔ οι χρονικοί και ποσοτικοί στόχοι που θέτει είναι ήδη εκπρόθεσμοι. Ενώ σήμερα η Ελλάδα ανακυκλώνει λιγότερο από το 5% των αποβλήτων της οικοδομής, το ΠΔ προέβλεπε μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2006, να αξιοποιείται κατ' ελάχιστο το 30 % κατά βάρος των παραγομένων αποβλήτων, και να ανακυκλώνεται τουλάχιστον το 15%, μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2008, να αξιοποιείται κατ' ελάχιστο το 50 % κατά βάρος των παραγομένων αποβλήτων και να ανακυκλώνεται τουλάχιστον το 25% και μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2015, να αξιοποιείται τουλάχιστον το 80 % κατά βάρος των παραγομένων αποβλήτων, και να ανακυκλώνεται τουλάχιστον το 40%. 

ΛΥΣΕΙΣ

Δεν χωράει αμφιβολία ότι η εφαρμογή του ΠΔ θα αλλάξει την οικοδομική πρακτική. Για την αλλαγή αυτή θα απαιτηθεί ενημέρωση του κλάδου η οποία προς το παρόν είναι ελειπής. Πέρα από τις δημοσιεύσεις στον τύπο που έγιναν τον Μάιο 2007 από τις εφημερίδες, όταν έστειλε το ΥΠΕΧΩΔΕ δελτία τύπου για την υπογραφή από τον Υπουργό του ΠΔ, δεν έχει υπάρξει καμμία ουσιαστική ενημέρωση στον κλάδο της οικοδομής. Οι προσπάθειες που γίνονται από τον Σύλλογο Ολιστικής Αρχιτεκτονικής και Οικολογικής Δόμησης (Σ.ΟΛ.ΑΡ.) με ομιλίες, ημερίδες, φυλλάδια και αρθρογραφία στον τύπο, είναι μια ελάχιστη, συγκριτικά, συμβολή στο θέμα, όμως ουσιαστικής σημασίας, καθώς εκατοντάδες μηχανικοί παρακολουθούν τα συνέδρια του Σ.ΟΛ.ΑΡ. και χιλιάδες επισκέπονται την ιστοσελίδα του.

Ήδη από το 2002 εφαρμόζονται στη χώρα μας πιλοτικά προγράμματα για την ανακύκλωση των αποβλήτων της οικοδομής. Μεταξύ του 2002 και 2003 λειτουργησε από την Τομή ΑΕ μονάδα στα Α. Λιόσια για τη διαχείριση των αποβλήτων μετά τις κατεδαφίσεις του σεισμού. Τα τελικά προϊόντα διατέθηκαν στην αγορά σε έργα οδοποιίας και αποκατάστασης ΧΥΤΑ και ανεξέλεγκτων χωματερών.

Το 1997 στην Αγγλία το Βρετανικό Ερευνητικό Ινστιτούτο BRE εφάρμοσε έναν σύνθετο μηχανισμό εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων καταδάφισης και στη συνέχεια ανακύκλωσης υλικών οικοδομής από γειτονικές κατεδαφίσεις στην ανέγερση του κτιρίου γραφείων του. Το παλαιώτερο κτίσμα που προϋπήρχε στο οικόπεδο κατεδαφίστηκε και ανακυκλώθηκε κατά 96% κατ’ όγκο. Στην κατασκευή του νέου κτιρίου χρησιμοποιήθηκαν υλικά από άλλα κτίρια (πχ. τούβλα, ξύλινα πατώματα και χαλίκι από θραύση σκυροδέματος) και στο εργοτάξιο ανακύκλωθηκε το σίδερο. Τα συμπεράσματα του BRE από την παρακολούθηση της διαδικασίας αυτής ήταν ότι για να λειτουργήσει η ανακύκλωση στην οικοδομή χρειάζεται οργάνωση τόσο στη μελέτη όσο και στο εργοτάξιο. Όσον αφορά στη μελέτη, είναι αναγκαία να είναι συμβατή με τα επαναχρησιμοποιούμενα υλικά, να γίνεται εξ αρχής συνεννόηση με αποδέκτες και δότες υλικών και να γίνεται καλύτερη διαστασιολόγηση και παραγγελίες υλικών για την μείωση των αδρανών που περισσεύουν. Κατά την κατασκευή στο εργοτάξιο απαιτούνται περισσότερα κοντέινερ για τα προς ανακύκλωση υλικά, απαιτείται οργάνωση για το άδειασμα των κοντέινερ, είναι αναγκαία η δημιουργία δικτύου απολαβής και απόθεσης αδρανών και απαιτείται καλύτερος συντονισμός και υποστήριξη μελέτης λόγω μη προβλέψιμων καταστάσεων.

Στις ΗΠΑ, η αρχιτέκτων τοπίου JulieBargmann (DIRTStudio), που βρέθηκε στην Αθήνα το 2008 προσκεκλημένη ομιλήτρια του διεθνούς συνεδρίου «ECOWEEK 2008: Οικολογία + Περιβάλλον + Αρχιτεκτονική» που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Τμήμα του Αμερικανικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτόνων στο Ζάππειο, εφαρμόζει την ανακύκλωση των μπάζων με τρόπο δημιουργικό και αποτελεσματικό. Κατά την ιδία, μία από τις αρχές που διέπουν τα έργα της – όσον αφορά σε έργα που περιλαμβάνουν καταδαφίσεις – είναι ότι «κανένα απόβλητο δεν φεύγει από το εργοτάξιο». Στο έργο UrbanOutfittersHeadquarters, στα ναυπηγεία της Philadelphia και στο TurtleCreekWaterWorks στο Dallas, η JulieBargmann χρησιμοποίησε μεταξύ άλλων πλάκες μπετόν από κατεδαφίσεις για τη διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου, προσθέτοντας μεταξύ τους χώμα και χαλίκι από το θρυματισμένο μπετόν από την ίδια κατεδάφιση και τις εκσκαφές. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό, ενώ η οικονομία για τον πελάτη και η εξοικονόμηση ενέργειας και μείωση επιβάρυνσης του περιβάλλοντος από την πρόληψη της μεταφοράς των αποβλήτων σε χώρο επεξεργαστίας εκτός του εργοταξίου είναι ουσιαστική.

Στο Ισραήλ, το μελετητικό και συμβουλευτικό αρχιτεκτονικό γραφείο ECOAMA του υποφαινομένου (αρχιτέκτονα Ηλία Μεσσίνα) πειραματίζεται με την ανακύκλωση υλικών οικοδομής. Ένα από τα κτίρια που βρίσκονται στην προμελέτη είναι το βιοκλιματικό κτίριο γραφείων διοίκησης του Γυμνασίου-Λυκείου MevootHanegev στο Κιμπούτζ Soval στο νότιο Ισραήλ. Το κτίριο έχει σχεδιαστεί με εξωτερικό διπλό τοιχείο – με θερμομόνωση – που εξωτερικά περιλαμβάνει μεταλικά κιβώτια από πλέγμα που έχουν γεμίσει με θρυματισμένο μπετόν.

Στο στάδιο της προμελέτης βρίσκεται επίσης ο σχεδιασμός ενός βιοκλιματικού κτιρίου που θα χρησιμοποιεί κατ’ ελάχιστο 75% ανακυκλωμένα υλικά για την κατασκευή του. Η προμελέτη του κτιρίου γίνεται από . Το κτίριο βρίσκεται στο χώρο του περιφερειακού ΧΥΤΑ Dudaim της Περιφέρειας BneiShimon, στην έρημο του Negev (νότιο Ισραήλ). Το «Οικολογικό Κέντρο Επισκεπτών: Κέντρο Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία» επιφάνειας 1.200 τμ και περίπου 1.600 τμ περιβάλλοντα χώρου, θα περιλαμβάνει θέατρο, γραφεία, αίθουσες σεμιναρίων, βιβλιοθήκη, αίθουσα αρχείου και υπολογιστών και τις θεματικές διαδρομές των επισκεπτών, ενώ στον περιβάλλοντα χώρο θα υπάρχει θερμοκήπιο, χώρος καθαρισμού και ανακύκλωσης νερού, ανοιχτή σκεπαστή αγορά, χώρος παρατήρησης πουλιών και χώρος στάθμευσης. Αυτό όμως που κάνει το κτίριο ιδιαίτερο είναι ο σχεδιασμός και τα υλικά του. Το κτίριο πρόκειται να είναι ανθρακικά ουδέτερο (carbonneutral) αξιοποιώντας την ενσωματωμένη ενέργεια (embeddedenergy) υλικών που έχουν αποθηκευτεί στον ΧΥΤΑ από κατεδαφίσεις κτιρίων και άλλων προελεύσεων, θα αποκτήσει την πιστοποίηση του Ισραήλ 5281 για ‘πράσινα κτίρια’ και τη διεθνή πιστοποίηση BREEAM του BRE για δημόσια κτίρια, θα αξιοποίησει την παραγωγή ενέργειας από τον ήλιο και ενέργειας από μεθάνιο στο όμορο εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής από μεθάνιο στον ΧΥΤΑ για την ηλεκτροδότησή του και θα εξασφαλίσει νερό για το πότισμα του περιβάλλοντα χώρου από την αποθήκευση νερού της βροχής (περίπου 300 χιλιοστά ετησίως) και από την ανακύκλωση και επεξεργασία νερού από το κτίριο και τον ταμιευτήρα οξείδωσης του νερού από τα στραγγίσματα του ΧΥΤΑ.

Καθώς το κτίριο προορίζεται για κέντρο εκπαίδευσης για τα απορρίμματα και τα απόβλητα της οικοδομής, το κτίριο προβάλει την ανακύκλωση με τον σχεδιασμό και τα υλικά του. Το κτίριο βρίσκεται ‘θαμένο’ μέσα σε ένα ‘βουνό από σκουπίδια’ ενώ περιμετρικά οι τοίχοι του από γυαλί είναι ουσιαστικά βιτρίνες σκουπιδιών ΧΥΤΑ που βρίσκονται πίσω από το τζάμι. Οι κολώνες του αποτελούνται από στήλους ηλεκτρικού, λάστιχα αυτοκινήτων και ροδέλλες καλωδίων, ενώ τα δάπεδά του περιλαμβάνουν πλάκες από ανακυκλωμένο μπετόν, χαλίκι από θρυματισμένο μπετόν και ξύλα από παλέτες. Στόχος η ανακύκλωση υλικών να ξεπεράσει το 75% και να φτάσει μέχρι και το 90%.

Φωτο – λεζάντες και δικαιώματα:

Αναφορές – βιβλιογραφία

Γιάννη, Μ. (2006). Διαχείριση αποβλήτων δομικών έργων, Περιοδικό ΚΤΙΡΙΟ. Τεύχος 178, Απρίλιος 2006, σελ. 52-56.

Ευθυμιόπουλος, Η. (συντονιστής) (2000). Οικολογική Δόμηση. ΔΙΠΕ, ΥΠΕΧΩΔΕ

Μεσσίνας, Η. (2005). Η ανακύκλωση των υλικών στα κτίρια. Διάλεξη στο συνέδριο του ΣΟΛΑΡ στην Κεφαλλονιά (4-6/11/05)

Μεσσίνας, Η. (2006). «Οικολογία και Αρχιτεκτονική». Νέα του Σαρωνικού (20/4/06), σελ. 23

Μεσσίνας, Η. (2005). «Οι διοξίνες απειλούν και την Αίγινα» και «Ερωτήματα για την ανάπλαση των νταμαριών». Νέα του Σαρωνικού (14/4/05), σελ. 10

Μεσσίνας, Η. (2005). «Σιωπηλή ανακύκλωση». Νέα του Σαρωνικού (6/1/05), σελ. 13

Πουλόπουλος, Π. (2005). «Τα μπάζα δεν είναι πλεόν για πέταμα». Συνέντευξη της Μ. Μπάρλα (ΓΕΣΔΑΠ ΥΠΕΧΩΔΕ) στο Περιοδικό ECOTEC(αριθ. 3, 9/05), σελ. 60-61.

Σταμάτη, Λ. (2005). «Στα...σκουπίδια η ανακύκλωση». Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ (10/1/05), σελ. 14

Τσίπηρας, Κ. και Θ. (2005). Οικολογική Αρχιτεκτονική. Κέδρος

Χαραλαμπάκης, Μ. (2006). «Οι χωματερές της Πάρνηθας». Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ (7/3/06), σελ. 57

Hobbs, G. & Collins, R. (1997). Demonstration of reuse and recycling of materials: BRE energy efficient office of the future, CI/SfB a(T5), BRE, February.

Hobbs, G. (1996). Management of construction and demolition wastes, Building Research Establishment Information Paper. IP1/96, Garston: CRC.

Snook, K., Turner, A., & Ridout, R. (1995). Recycling waste from construction sites. CIOB.

Skoyles, E.R. & Skoyles, R. (1987). Waste prevention on site, London: Mitchell.

Collins, R.J. (1994). The use of recycled aggregates in concrete, Building Research Establishment Information Paper. IP5/94, Garson: CRC.

Building Research Establishment (1996). Sulfate and acid resistance on concrete in the ground. BRE Digest 363, Garson: CRC.

ΜονάδαΑνακύκλωσηςΑδρανώνΥλικών Life 00 ENV/GR/000739

Πρόγραμμα SUSCON (Αειφόρο Κατασκευή στο Δημόσιο και Ιδιωτικό Τομέα μέσω της Ολοκληρωμένης Πολιτικής Προϊόντων) στην ιστοσελίδα www.uest.gr/suscon

ΦΕΚ 138Β/8.3.1991 «Καθορισμός μέτρων και μεθόδων για την πρόληψη και μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος από εκπομπές αμιάντου.»

ΦΕΚ 783/23.6.2000 «Διαδικασία αποκατάστασης περιβάλλοντος ανενεργών λατομείων νομού Αττικής.»

ΦΕΚ 1204/17.9.2002 «Τροποποίηση του αρ.15420/3278/14.6.2000 απόφασης του Υπουργού Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων ‘Διαδικασία αποκατάστασης ανενεργών λατομείων νομού Αττικής’ (Β’783).»

Νόμος 2939/2001 και ανακύκλωση στην ιστοσελίδα ΥΠΕΧΩΔΕ www.minenv.gr – είσοδος από το εναλλασσόμενο εικονίδιο κάτω αριστερά.